Cầu thang chính rộng hơn nhà chúng tôi, hai bên hai tay vịn uốn. Trên vọng xuống tiếng tụng niệm của những người đàn bà đến trước. Chúng tôi lên cầu thang, hàng một, canh chừng khỏi giẫm vào vạt váy lướt thướt phía trước. Bên trái, hai cánh cửa phòng ăn mở hết, nhìn thấy được chiếc bàn dài bên trong, trải khăn trắng, bày tiệc buýp phê: nào thịt xông khói với pho mát, nào cam – nhà này có cam! – và bánh mì vừa ra lò với bánh ngọt. Phần chúng tôi, sẽ có sữa và bánh kẹp, mang đến trên khay, cuối giờ. Nhưng họ có bình cà phê lớn, mấy chai vang nữa, ngày đắc thắng thế này sao các Phu nhân không say sưa chút đỉnh? Họ sẽ chờ kết quả trước, rồi sẽ hốc sau. Giờ họ đang hội cả trong phòng nghỉ phía bên kia cầu thang, động viên Phu nhân Quân trưởng nhà này, Phu nhân của Warren. Nhỏ bé gầy gò, bà ta nằm trên sàn, váy ngủ cô tông trắng, mái tóc điểm bạc xỏa ra như nấm mốc sương trên thảm; họ xoa bóp cái bụng eo óp của bà, cứ như bà sắp tự đẻ thật.
Quân trưởng, dĩ nhiên, mất tăm tích. Ông ta đã tới chỗ dành cho đàn ông những dịp này, một chốn lánh mình nào đó. Hẳn là ông ta đang đoán chừng bao giờ sẽ công bố việc mình thăng chức, nếu mọi sự trót lọt. Giờ thì chuyện đó chắc như đinh.
Ofwarren ở trong phòng ngủ chúa, tên rất hợp: cái nơi đêm đêm Quân trưởng và Phu nhân ngả mình. Cô ta đang ngồi trên cái giường đại tướng, tựa vào đống gối: Janine, căng phồng nhưng giảm sút, cái tên cũ đã bị xẻo đi. Cô ta mặc váy lửng cô tông trắng, xắn lên quá đùi; mái tóc dài màu đuôi chổi vén ra sau túm lại, khỏi cản đường. Mắt cô híp tịt lại, cứ thế này tôi có thể gần như ưa cô ta. Suy cho cùng, cô ta thuộc bọn chúng tôi; cô ta đâu có muốn gì ngoài sống dễ thở hết mức có thể? Có ai trong chúng tôi muốn gì khác đâu? Phiền toái là ở cái mức có thể ấy. Cô ta xoay xở không tồi, trong hoàn cảnh mình.
Hai người đàn bà tôi không quen đứng hai bên cô, bóp chặt tay cô, hay cô bóp tay họ. Người thứ ba vén váy, dốc dầu tắm trẻ em lên quả bụng lừng lững của cô, xoa dần xuống dưới. Bên chân cô dì Elizabeth đứng, vẫn váy kaki có túi ngực quân sự; ở Trung tâm chính dì dạy Giáo dục phụ khoa. Tôi chỉ nhìn thấy có nửa mặt, nhưng biết đúng là dì, cái mũi nhọn hoắt và cằm rất nét, khắc nghiệt. Cạnh dì đặt Bệ sinh, một cái ghế đôi, ghế lưng cao trội lên như ngai sau ghế mặt. Janine chưa được đặt lên khi chưa đến lúc. Chăn đợi sẵn sàng, chậu nhỏ để tắm, bát đá cục cho Janine ngậm.
Những người còn lại ngồi xếp bằng trên thảm; một đám khá đông, cả quận này đều cần có mặt. Phải đến hai lăm, ba chục người. Không phải Quân trưởng nào cũng có Tùy nữ: vài Phu nhân tự sinh được con. Bà làm theo năng lực, như khẩu hiệu nói, ông hưởng theo nhu cầu. Chúng tôi đọc câu đó ba lần, sau tráng miệng. Trích từ Kinh thánh, đấy là họ bảo thế. Lại thánh Paul, sách Công vụ tông đồ.
*
Các em là thế hệ chuyển tiếp, dì Lydia bảo. Các em gặp khó khăn hơn tất cả. Chúng tôi biết đây là trông mong các em hy sinh thế nào. Rất khó chịu đựng khi người đời lăng nhục các em. Những người sau này sẽ nhẹ nhàng hơn. Họ sẽ tình nguyện thi hành bổn phận.
Dì không nói: Bởi họ không có ký ức, rằng còn có lối khác đi.
Dì nói: Bởi họ sẽ không mong muốn những điều không thể.
Mỗi tuần một lần chúng tôi xem phim, sau bữa trưa trước khi chợp mắt. Chúng tôi ngồi trên sàn phòng Nữ công gia chánh, trên mảnh chiếu con màu xám, chờ dì Helena và dì Lydia vật lộn xong với hệ thống máy chiếu. Hôm nào gặp may họ sẽ không nhét ngược băng phim. Với tôi nó gợi lại giờ địa lý, ở ngôi trường của mình hồi ngàn năm trước, xem phim tài liệu về thế giới bên ngoài; đàn bà váy trùm chân hay váy vải hoa rẻ tiền, vác từng bó củi, rổ, hay xô nhựa đựng nước, từ một con sông nào đó, sau lưng vắt vẻo đứa con trong khăn choàng hay địu lưới, lấm lét hay liếc xéo từ màn hình nhìn chúng tôi, biết cái máy với con mắt kính kia đang làm trò gì đó với mình nhưng không biết là gì. Những phim loại đó có tính yên ủi và hơi nhàm chán. Chúng khiến tôi buồn ngủ, cả khi lia đến đàn ông, bắp thịt trần, mải miết đục đất cằn bằng cuốc hay xẻng cổ lỗ, hay khuân đá. Tôi ưa hơn những bộ phim có nhảy nhót, hát hò, mặt nạ phù thủy, đồ đẽo tay để làm ra nhạc: lông chim, núm đồng, vỏ ốc xà cừ, trống. Tôi ưa nhìn những người này đang sung sướng, không phải đang khổ sở, đói ăn, còm cõi, làm bán mạng vì một mục đích cỏn con, cái giếng cần đào, mảnh ruộng cần tưới, những điều các quốc gia văn minh đã giải quyết từ đời. Tôi nghĩ ai đó hãy làm ơn đưa công nghệ đến rồi để họ tự lo liệu lấy đi thôi.
Dì Lydia không chiếu những phim loại đó.
Đôi lúc là một cuốn phim khiêu dâm cũ, từ hồi bảy mươi hay tám mươi. Đàn bà quỳ gối, mút dương vật hay nòng súng, đàn bà bị trói hay bị xích hay cổ tròng vòng chó, đàn bà treo lủng lẳng lên cây, hay lộn đầu, trần truồng, hai chân bị banh rộng, đàn bà bị hiếp, bị đánh đập, bị giết. Có lần chúng tôi phải xem cho hết một người đàn bà bị xẻ ra từng mảnh, từ từ, ngón tay đầu vú bị kéo làm vườn xẻo gọn, bụng bị rạch toang lôi ruột lòng thòng ra.
Cứ ngắm con đường còn lại đi, dì Lydia nói. Các em thấy ngày trước ra sao rồi chứ? Họ coi đàn bà ra thế đó, hồi xưa. Giọng run lên vì phẫn uất.
Sau Moira có bảo rằng không phải cảnh thật, đó toàn là hình nhân; nhưng khó mà phân biệt được.
Nhưng cũng đôi lúc chiếu cái dì Lydia gọi là phim tư liệu về Phế nữ. Tưởng tượng xem, dì Lydia bảo, phí phạm thời giờ thế kia, trong lúc lẽ ra phải làm gì có ích. Hồi đó, Phế nữ cả ngày chỉ phí phạm thời giờ. Họ được khuyến khích là khác. Chính phủ còn trả tiền cho họ làm việc đó. Đừng quên, nhiều ý tưởng của họ có lý ra trò, dì tiếp, giọng uy quyền tự mãn của kẻ ở địa vị được phán xét. Chúng ta phải tán đồng vài ý tưởng trong đó, ngay cả bây giờ. Nhưng nhớ rằng một vài thôi, dì thẹn thò nói, giơ ngón trỏ lên nẹt chúng tôi. Nhưng họ là những kẻ vắng Chúa, thế là đủ khác lắm rồi, các em đồng ý không?
Tôi ngồi trên chiếu, tay đan nhau, và dì Lydia đứng sang bên, tránh khỏi màn hình, đèn tắt, và tôi nghĩ liệu mình có thể, trong bóng tối, nghiêng người sang phải thật xa mà không ai phát hiện, và thì thầm, với người ngồi cạnh. Tôi sẽ nói gì? Tôi sẽ hỏi, Cô đã thấy Moira chưa. Bởi chưa ai thấy cả, cô không xuống ăn sáng. Nhưng trong phòng dù mờ mờ, vẫn không tối hẳn, nên tôi chuyển tâm thế sang trạng thái chờ, vốn dễ lầm thành chăm chú. Phần tiếng đã tắt, trong những phim thế này, dù phim khiêu dâm vẫn để. Chúng tôi cần được nghe tiếng gào thét, phì phò hay rú rít, được coi là do cơn đau cực điểm hay cơn sướng cực điểm hay cả hai cùng lúc, nhưng họ không để cho nghe các Phế nữ nói gì bao giờ.
Đầu tiên hiện ra nhan đề với vài cái tên, đã bị bôi đen bằng bút sáp trên phim âm bản để chúng tôi không đọc phải, rồi tôi nhìn thấy mẹ. Mẹ trẻ măng của tôi, trẻ hơn cả trong tôi còn nhớ, trẻ như một thời hẳn có khi tôi còn chưa sinh. Mẹ mặc đồ như dì Lydia bảo là điển hình của Phế nữ thời kỳ đó, quần bò yếm mặc ra ngoài sơ mi kẻ ô xanh nền hoa cà, chân dận giày thể thao; giống như Moira từng mặc, giống như tôi còn nhớ mình đã mặc, xưa lắc lơ rồi. Tóc mẹ túm vào chiếc khăn hoa cà buộc sau đầu. Khuôn mặt rất trẻ, rất nghiêm trang, thậm chí còn đẹp nữa. Tôi đã quên mẹ mình một thời từng đẹp và thành khẩn đến vậy. Mẹ đứng giữa một nhóm phụ nữ, ăn mặc cùng một kiểu: mẹ đang giương cây gậy, không phải, là tấm biểu ngữ, đó là cán cầm. Khung hình lia ngược lên và chúng tôi nhìn thấy dòng chữ, bằng sơn, trên tấm vải chắc vốn là ga giường: HÃY GIÀNH LẠI ĐÊM. Cái này không bị bôi đen, dù chúng tôi không được phép đọc chữ viết. Xung quanh tôi mọi người hít mạnh, cả phòng xao động, như gió qua mặt cỏ. Đây là tại lơ là, chúng tôi đã chớp được thứ không nên thấy? Hay là chủ định cho chúng tôi thấy, để nhắc về những ngày xưa tuyệt đối thiếu an toàn?
Sau tấm này còn nhiều biểu ngữ khác, khung hình điểm lướt qua: QUYỀN TỰ DO LỰA CHỌN. MỖI ĐỨA TRẺ ĐỀU SINH TỪ ƯỚC MUỐN. HÃY ĐOẠT LẠI CƠ THỂ MÌNH. BẠN THỰC SỰ TIN CHỖ CỦA ĐÀN BÀ LÀ TRÊN BÀN BẾP? Dưới biểu ngữ cuối cùng có hình vẽ phác một thân thể đàn bà, nằm trên bàn, máu nhi nhỉ xuống.
Giờ mẹ tôi đang tiến lên, mẹ đang mỉm cười, cười lớn, họ đều tiến lên, và giờ tất cả vung nắm đấm lên trời. Khung hình lướt lên trời, nơi hàng trăm quả bóng đang bay lên, kéo theo sợi dây lướt thướt: bóng màu đỏ, trên vẽ vòng tròn, vòng tròn có cuống như cuống táo, hình chữ thập. Trở lại mặt đất, mẹ đã lẫn trong đám đông, tôi không còn thấy đâu cả.
*
Tao sinh mày năm ba chục bảy, mẹ tôi bảo. Liều cha chả là liều, mày đã có thể bị dị dạng hay sao đó. Một đứa con sinh ra từ ước muốn hẳn hoi, vậy mà tao bị khối đứa ỉa vào người! Tricia, bồ ruột của tao, chửi tao là đồ vị đẻ, cái con giặc cái. Tao nghĩ là ghen tỵ thôi. Một số khác thì vô tư. Nhưng tao bầu đến tháng thứ sáu, bỗng ở đâu tòi ra vô số người gửi tới đủ loại bài viết về tỷ lệ quái thai tăng vọt sau tuổi ba lăm. Có ích bỏ bố. Và những của khỉ gì nữa về trở ngại khi làm mẹ đơn thân. Tao thì dí vào, tao bảo thế, tao đã bắt đầu và tao sẽ đi đến cùng. Ở bệnh viện bọn nó viết lên biểu đồ “Sản phụ già con so”, bị tao bắt tại trận. Bọn nó dán cái mỹ danh đó cho những bà nào sinh con đầu lòng sau tuổi ba mươi, sau ba mươi giời ạ. Nhảm lờ, tao bảo chúng nó, về mặt sinh học tôi mới hăm hai, thích thì tôi đá đít các người lúc nào cũng được. Tôi sẽ đẻ sinh ba rồi cuốc bộ khỏi đây trong lúc các người còn đang cố lết khỏi giường cho xem.
Khi nói đến đó mẹ hếch cằm ra. Tôi còn nhớ mẹ khi ấy, cằm hếch ra, một ly rượu trước mặt trên bàn bếp; không trẻ trung, thành khẩn và xinh đẹp như trong phim, mà dẻo dai, rắn mặt, loại bà già không đời nào để kẻ khác lấn hàng trong siêu thị. Mẹ thích tạt qua nhà tôi làm một ly trong lúc Luke và tôi lo bữa tối, và kể cho nghe đời mẹ hỏng hóc chỗ nào, và rốt cuộc luôn xoay ra là đời chúng tôi hỏng hóc chỗ nào. Tóc mẹ lúc đó đã xám rồi, tất nhiên. Mẹ không định nhuộm. Vờ vịt làm gì, ý kiến mẹ thế. Mà dù sao tao còn cần vào việc quái gì, tao không muốn có thằng nào lăng xăng bên cạnh nữa, đám đó có tích sự gì ngoài việc bỏ mười giây làm ra nửa đứa bé. Đàn ông chỉ là chiến thuật để đàn bà sản xuất thêm đàn bà. Tao không bảo bố mày không dễ thương hay gì cả, nhưng cu cậu không đủ trình làm bố. Mà tao cũng chẳng mong hão gì. Làm cái việc cần làm, rồi thì phắn, tao bảo thế, lương lĩnh tôi đủ, đem gửi trẻ được. Vậy là cậu ta chuyển tới miền biển và Giáng sinh lại gửi thiếp về. Thực ra cậu ta có mắt xanh khá đẹp. Nhưng bọn đàn ông vẫn thiếu cái gì đó, ngay cả những cậu ô kê nhất. Cứ như chúng nó vĩnh cửu lơ đễnh, như chúng nó không bao giờ nhớ đúng mình là ai. Chúng nó đã quen dán mắt lên mây rồi. Chúng nó không cảm thấy chân còn giậm đất. Chúng nó không bằng một góc đàn bà trừ có mỗi điều thạo hơn chút ít chuyện xe cộ bóng bánh, quá ư cần thiết để cải tạo giống nòi, hả?
Miệng lưỡi mẹ thì như thế đấy, ngay cả trước mặt Luke. Anh không lấy làm phiền, còn chọc lại mẹ bằng cách vờ tỏ bộ yêng hùng, anh bảo rằng đàn bà không có khả năng tư duy trừu tượng và thế là mẹ sẽ rót thêm ly nữa mà nhoẻn cười với anh.
Con lợn sô vanh, mẹ sẽ bảo.
Mẹ cũng khùng nhỉ, Luke sẽ bảo tôi, và mẹ sẽ trưng vẻ gian manh, lén lút nữa là khác.
Tôi có quyền, mẹ sẽ nói. Tôi đã già rồi, đã trả đủ nợ đời, giờ đã đến lúc khùng. Các cô cậu thì còn búng ra sữa. Lợn sữa sô vanh, thì đúng hơn.
Còn cô nữa, câu này nói với tôi, đúng là tiến bộ giật lùi. Đầu con voi, đuôi con chuột. Lịch sử sẽ giải tội cho tôi.
Nhưng mẹ sẽ chỉ nói giọng đó khi đã qua ly thứ ba.
Các anh chị trẻ tuổi không biết trân trọng gì hết, mẹ sẽ bảo. Các anh chị không biết chúng tôi đã phải trải qua những gì, mới có được ngày này cho các anh chị. Cứ nhìn cái ông đang thái cà rốt kia kìa. Ông có biết bao nhiêu người phụ nữ đã bỏ mạng, bỏ xác dưới bánh xe tăng nghiến qua, mới đạt đến đó không?
Nấu nướng là sở thích của con, Luke sẽ đáp. Con thích nấu.
Sở thích cái lích chích bích, mẹ sẽ đáp. Không phải biện bạch với tôi. Ngày xưa anh còn không được phép có cái sở thích ấy nữa, anh sẽ bị gọi là thằng hai thì.
Thôi, mẹ ơi, đến đây tôi nói. Đừng cãi cọ chuyện không đâu nữa.
Không đâu à, mẹ chua chát nói. Chị thì bảo là không đâu. Chị không hiểu, phải không. Chị không hiểu tí gì những điều tôi nói.
Đôi lần mẹ sẽ khóc. Ngày đó mẹ cô đơn lắm, mẹ sẽ nói vậy. Các con không hiểu mẹ cô đơn đến thế nào đâu. Mà mẹ có bạn, mẹ còn thuộc loại may, nhưng mẹ vẫn cô đơn lắm.
Ở nhiều mặt tôi ngưỡng mộ mẹ mình, dù quan hệ đôi bên chưa bao giờ đơn giản. Mẹ đòi hỏi tôi quá nhiều, tôi nghĩ thế. Mẹ đòi hỏi tôi làm lời biện hộ cho đời mẹ, cho con đường mà mẹ chọn. Tôi không muốn sống đời mình theo thước tấc mẹ đặt ra. Tôi không muốn làm đứa con kiểu mẫu, hiện thân sống những lý tưởng của mẹ. Chúng tôi thường cãi lộn vì cớ đó. Con không sống để mẹ có lý do tồn tại, có lần tôi nói vậy.
Tôi muốn có lại mẹ. Tôi muốn có lại tất cả, như xưa kia. Nhưng chẳng để làm gì, cái mong muốn đó.
(Tái bản có chỉnh sửa năm 2019. Trích đoạn giữa này vì các đoạn trước buồn quá.)
(Ảnh: Atwood viết Chuyện người Tùy nữ ở Berlin năm 1984.)
