Cổng Mặt Trời, hay Bab al-Shams, 1998, là cuốn tiểu thuyết dài nhất trong sự nghiệp cho tới nay của Elias Khoury, tiểu thuyết gia, nhà báo, trí thức người Lebanon. Là một bản sử thi về số phận của nước Palestine, người Palestine trong nửa thập kỷ từ cuộc Nakbah năm 1948, khi xứ Palestine ngừng tồn tại, những ngôi làng Palestine biến mất trên bản đồ cũng như trên mặt đất, những ngôi nhà bỏ hoang để người Israel mới đến dọn vào, hơn tám mươi phần trăm dân số Palestine trở thành không nhà, vất vưởng trong những trại tỵ nạn đã trở thành nơi sinh ra lớn lên cho bao nhiêu thế hệ mới của họ, Cổng Mặt Trời đã nhận được nhiều lời khen trong đó có cả của Edward Said, và được ví với tác phẩm của Mahmoud Darwish, nhà thơ dân tộc Palestine.
Trong cái khung lời tâm sự của viên bác sĩ trong trại tỵ nạn với một chiến sĩ vì tự do đã thành huyền thoại, cuốn sách tích hợp 200+ “câu chuyện” kể lại bởi 40+ trong tổng số 220+ nhân vật được nêu tên, giống như một cuốn Nghìn lẻ một đêm thời hiện đại. Những câu chuyện xảy ra từ thập niên 1920 đến tận thời hiện tại trong tác phẩm ấy vừa cộng hưởng vừa mâu thuẫn, dệt lại thành một lời chứng chung, một bản sử truyền miệng của một dân tộc chưa hề có sử và thậm chí chưa được công nhận rộng rãi là dân tộc, chỉ có thể gìn giữ ký ức của mình bằng con đường truyền miệng ở những nơi rất xa quê hương tuyệt không còn có thể quay về. Nhưng những câu chuyện ấy, khi ở trại tỵ nạn nghèo và khổ, khi ở hang núi du kích, khi đấu tranh trên trường quốc tế, khi trở về làng cũ gặp những người Israel mới và giật mình nhận ra, “kẻ thù” của mình cũng mang một khuôn mặt con người, không đơn thuần khát máu hay kể khổ; giữa những câu chuyện ấy là những suy tư phức tạp thế nào là ký ức, thế nào là di sản, thế nào là dân tộc, và làm sao để hận thù và chiến đấu trong khi ta vẫn phải sống và yêu.
Tác giả Elias Khoury đã từng tham gia chiến đấu trong PLO thời trẻ trước khi quay lại con đường học thuật và giành tiến sĩ ở Đại học Paris. Ông từng làm chủ bút nhiều tờ báo, viết rất nhiều tiểu thuyết được dịch ra nhiều thứ tiếng châu Âu cũng như Hebrew, và giảng dạy ở nhiều trường đại học châu Âu và Mỹ cũng như quê nhà Lebanon. Cổng Mặt Trời được đạo diễn Ai Cập Yousry Nasrallah dựng thành phim năm 2003.
Phần dưới đây dịch từ bản dịch tiếng Anh Gate of the Sun của Humphrey Davies, Archipelago Books 2006. 10 năm trước tôi có gạ NXB Trẻ quyển này, biên tập viên thích nhưng nhà xuất bản ngại không bán được, thôi thì đăng Zzz vậy. (bên phía Zzz Blog)